مهمانداریمهمانداری، یکی از صفات پسندیده است که ریشه در فرهنگ دینی و باورهای مذهبی دارد. در مهمانی اگر آداب و سنن اسلامی مراعات شود، دیگر مهمان، اسباب زحمت نخواهد شد، بلکه مایه برکت و سبب خوشحالی خواهد بود. فهرست مندرجات۲ - معنای ضیف ۳ - جایگاه مهمان در شرع ۴ - موارد سفارش به ولیمه ۵ - مقصود از ولیمه ۶ - ولیمه، سنتی اسلامی ۷ - آفات مهمان‌داری ۸ - قصد قربت در میزبانی ۹ - آداب دعوت مهمان ۱۰ - وظایف میزبان ۱۱ - آداب حاضر کردن غذا ۱۲ - مشکلات مهمان‌داری ۱۲.۱ - مشکل اول ۱۲.۱.۱ - حل مشکل ۱۲.۲ - مشکل دوم ۱۲.۲.۱ - حل مشکل ۱۲.۲.۲ - یک نمونه ۱۲.۳ - نتیجه‌گیری ۱۳ - چند توصیه ۱۴ - منابع کمکی ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - مقدمهروان انسان در این دریای متلاطم زندگی به آرامش نیاز دارد، چه آرامشی بهتر از این سراغ دارید که گروهی از دوستان و خویشان باوفا در انجمنی گرد هم آیند، مشکلات زندگی را به طور موقت فراموش نمایند و با سخنان شیرین و دلپذیر محفل انسشان را با صفا سازند بدین‌ترتیب هم تفریح و تجدید نیرو کنند و هم پیوند دوستی را مستحکم تر سازند. و با مشکلات هم آشنا می‌شوند و در حد توان سعی در رفع آن می‌کنند. ۲ - معنای ضیفضیف به معنی میل است و علت نامیدن مهمان به ضیف آن است که به طرف میزبان میل می‌کند و به منزل او وارد می‌شود. ۳ - جایگاه مهمان در شرعدر مهمانی اگر آداب و سنن اسلامی مراعات شود، دیگر مهمان، اسباب زحمت نخواهد شد، بلکه مایه برکت و سبب خوشحالی خواهد بود. مهمان حبیب خدا و مایه برکت است، هدیه‌ای از سوی پروردگار و عامل افزایش رزق و سبب آمرزش گناهان صاحب‌خانه و سبب نزول مغفرت الهی است. رسول خدا (صلوات‌الله‌علیه) می‌فرماید: «هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهائی برای آن‌ها می‌فرستند، عرض کردند ای رسول خدا چه هدیه‌ای؟ فرمود: میهمان، که با روزی‌اش وارد می‌شود و گناهان خانواده را با خود می‌برد و بخشوده می‌شوند.» ۴ - موارد سفارش به ولیمهپیامبر اکرم (صلوات‌الله‌علیه) فرموده ولیمه و مهمانی سنت در پنج چیز می‌باشد: «ازدواج و عروسی، عقیقه(بعد از تولد نوزاد در روز هفتم قربانی کرده و مهمانی می‌دهند)، ختنه کردن پسر، ساختن یا خرید خانه نو، بازگشت از سفر حج.» ۵ - مقصود از ولیمهبه غذایی که در موارد یاد شده در حدیث فوق، داده می‌شود، «ولیمه» می‌گویند که یکی از سنت‌های حسنه پیامبران است که بهتر است مومنان مخصوصاً فقرا را برای خوردن غذا دعوت کنند و بر مؤمنان نیز لازم و مستحب مؤکد است این دعوت را بپذیرند، هر چند روزه مستحبی گرفته باشند. ۶ - ولیمه، سنتی اسلامیمهمانی برای هر یک از موارد یاد شده، سنتی اسلامی‌است که دل‌ها را به هم مهربان‌تر و صفا و صمیمیت میان جامعه را بیشتر می‌کند و اقوام و دوستان، یکدیگر را می‌بینند و آشناتر می‌شوند، روح‌ها شاداب‌تر و زندگی‌ها با نشاط‌تر می‌شوند. ۷ - آفات مهمانداریهر عمل خیر و شایسته‌ای، گاهی دچار برخی آفت‌ها می‌شود. اگر جنبه تعادل در مهمانی‌ها رعایت نشود به مرز اسراف و ولخرجی‌ها می‌رسد که اغلب بخاطر چشم و هم‌چشمی است، یا ریشه در خودنمایی و تفاخر دارد، که باعث از بین رفتن قداست و محبوبیت آن نزد خدا می‌شود. ۸ - قصد قربت در میزبانیمهمانیها زمانی ارزش دارد، که به خاطر خدا و به قصد سیر کردن شکمی گرسنه یا شاد کردن برادری مؤمن یا تقویت رابطه‌های خویشاوندی و صله رحم باشد. پیامبر خدا (صلوات‌الله‌علیه) فرمود: «هر کس غذایی را از روی ریا و خودنمایی مهمانی دهد، در روز قیامت، همانند آن را خداوند از طعام‌های دوزخی به او می‌خوراند. » گاه مهمانی دادن، ریاکاری است و گاه نوع غذا و مکان مهمانی و کیفیت سفره‌چیدن به جهت خودنمایی است. همچنان که گاه برخی افراد شایسته ضیافت نیستند و با انگیزه‌های ریاکارانه و حساب‌گرانه و مصلحت‌اندیشانه دعوت می‌شوند. همه اینها نارواست و هدر دادن نعمت‌های الهی است. ۹ - آداب دعوت مهمان۱- ابتدا خویشان و نزدیکان خود را دعوت کند که یکی از راه‌های صله‌رحم است و موجب رضایت خداوند می‌گردد. در بین فامیل اولویت با کسانی است که متدین‌تر باشند. ۲- بهتر است که دعوت‌کننده، پرهیزگاران و شیعیان و افراد متقی و برادران دینی را دعوت کند. ۳- در دعوت، بین ثروتمند و فقیر فرقی قائل نشود. ۴- به خاطر خودنمایی و فخر‌فروشی نباشد. ۵- بهتر است کسی را که می‌داند پذیرفتن دعوت برایش زحمت دارد و وقتی هم که بیاید به گونه‌ای باعث ناراحتی حاضران می‌شود، دعوت نکند. ۶- کسی که برادر دینی‌اش را به مهمانی دعوت می‌کند باید حتی‌المقدور قدرت پذیرایی از او را داشته باشد و خانواده خود را در مضیقه و تنگنا قرار ندهد. ۱۰ - وظایف میزبان۱- آمادگی دائم برای پذیرایی از مهمان، که یکی از نشانه‌های جود و سخاوت است. ۲- خدمت کردن به مهمان، مثلاً رختخواب او را برای خواب آماده کند. ۳- اگر مهمان هدیه‌ای آورد آن را قبول کند. ۴- کاری را به مهمان واگذار نکند. ۵- یاری کردن مهمان به هنگام آمدن، استقبال از مهمان و گرفتن لوازم و وسائل او و با خنده و خوش‌رویی با او رو به رو شدن. ۱۱ - آداب حاضر کردن غذا۱- زود آوردن غذا ۲- میزبان تمام غذا را حاضر کند و یا هر چه موجود است قبلاً به اطلاع مهمانان برساند. ۳- به مقدار لازم غذا تهیه کند. ۴- خود را به زحمت نیندازد، بلکه هر غذایی که آماده داشت، برای او حاضر کرده و به این وسیله از او پذیرایی کند. ۵- آن‌چه را برای مهمان حاضر می‌کند، کم و حقیر نشمارد، چون در این صورت، نعمت خدا را ناچیز شمرده و این خود نوعی ناسپاسی است. ۶- تا توان دارد از او پذیرایی کند و وسایل رفاه و آسایش او را فراهم نماید. ۷- پرهیز از تشریفات ۱۲ - مشکلات مهمانداریآری، مهمان‌داری رسم بسیار خوبی است و کمتر کسی پیدا می‌شود که نیکویی آن را انکار کند، لکن دو مشکل بزرگ سبب شده که برخی خانواده‌ها از زیر بار مهمانی شانه خالی کنند و تا ضرورت اقتضا نکند، بدان تن در ندهند. ۱۲.۱ - مشکل اولتجملات زندگی و چشم و هم‌چشمی‌های بی‌جا، زندگی را دشوار ساخته است؛ تهیه اسباب و لوازم منزل ـ که برای رفع احتیاج و تحصیل راحتی بوده ـ از صورت حقیقی خارج شده و به صورت تجمل‌گرایی و خودنمایی در‌آمده است، و همین موضوع باعث کم شدن مهمانی‌ها و رفت و آمد‌های دوستانه شده است. شاید بیشتر مردم بی‌میل نباشند که با دوستان و خویشانشان رفت و آمد کنند، اما چون نتوانسته‌اند بر طبق دلخواه دیگران اسباب و تجملات زندگی را فراهم سازند و زندگی خویشتن را ناقص می‌پندارند از رفت و آمد با دوستان امتناع دارند. این فکر غلط، واقعاً دست و پای مردم را بسته و دنیا و آخرتشان را تباه خواهد ساخت. ۱۲.۱.۱ - حل مشکلآقا و خانم محترم! مگر دوستان برای تماشای اسباب لوکس به منزل ما می‌آیند؟! اگر چنین منظوری دارند بهتر است به فروشگاه‌ها و موزه‌ها بروند، مگر نمایشگاه اشیای لوکس باز کرده‌ایم و برای خودنمایی آن‌ها را به منزل دعوت می‌نماییم؟! رفت و آمد برای انس، محبت و تفریح است، نه برای فخر، مباهات و خود نمایی؛ مهمان‌ها برای پر کردن شکم و تماشا به منزل ما نمی‌آیند، بلکه مهمانی را یک نوع احترام می‌شمارند؛ آنان هم، از این رقابت‌ها و تجمل‌گرایی به تنگ آمده‌اند و سادگی را دوست دارند؛ پس بیایید این رسم‌های غلط را کنار گذاشته و خودمان را از این قید و بند‌ها آزاد نماییم. اگر من و شما با سادگی از آنان پذیرایی کنیم، نه تنها بدشان نمی‌آید، بلکه خشنود هم خواهند شد، و بعد‌ها از همین روش ساده ما پیروی خواهند نمود و بدون تکلف و سختی از ما پذیرایی خواهند کرد؛ در این صورت می‌توانید با کمال سادگی، رفت و آمد کنید و از نعمت انس و مودت بهره‌مند گردید. پس، این مشکل را به آسانی می‌توان حل کرد، ولی قدری جرات و شجاعت لازم دارد و باید عمل کرد، راه را باز کرد، الگو شد تا به نتیجه رسید. ۱۲.۲ - مشکل دومکارهای سنگین و دشوار مهمان‌داری است؛ خانم ناچار است در طی چند ساعت وسایل پذیرایی چندین نفر را فراهم سازد، و به همین دلیل غالباً برخی غذاها مطابق دلخواه از کار در نمی‌آید، در آن صورت مرد از یک سو ناراحت می‌شود که خرج کردم، ولی با این حال آبرویم رفت، زن از سویی دیگر ناراحت است که زحمت کشیدم، اما در عین حال پیش مهمان‌ها آبرویم رفت و زن بی‌سلیقه‌ای معرفی شدم، بدتر از همه پاسخ نق‌نق‌های شوهرم را چه بگویم؟ بدین‌جهت کمتر مجلسی پیدا می‌شود که بدون اضطراب و دلهره پایان پذیرد، همین امر باعث شده که خانواده‌ها غالباً از مهمانی دادن گریزانند و از تصور آن به خود می‌لرزند. ۱۲.۱.۱ - حل مشکلالبته ما هم اذعان داریم که مهمان‌داری کار آسانی نیست، لکن عمده اشکال در این‌جاست که مهمان‌دار، راه و رسم صحیح مهمان‌داری را به درستی نمی‌داند و می‌خواهد در مدت دو سه ساعت، کارهای بسیار زیاد و دشواری را انجام دهد، در صورتی که اگر کاردان و با تدبیر باشد می‌تواند به خوبی و آسانی بهترین مجلس را برگزار کند. اکنون نمونه‌ای از مهمان‌داری صحیح را برایتان مجسم می‌سازیم تا در صورت تمایل با الگو‌گیری از آن با آرامش و میل بیشتری از مهمانان خود پذیرایی کنید. ۱۲.۲.۲ - یک نمونهمرد وارد منزل می‌شود و به همسرش می‌گوید: ده نفر از دوستان را برای صرف شام شب شنبه دعوت نموده‌ام، خانم پاسخ می‌دهد: بسیار خوب، برای شام چه غذایی تهیه کنیم؟ با هم مشورت می‌کنند و تصمیم می‌گیرند، آنگاه موارد مورد نیاز را یک یک بر روی کاغذ یادداشت می‌نمایند و بار دیگر با دقت آن‌را مرور می‌کنند که مبادا چیزی فراموش شده باشد. با یک بررسی نهایی آن‌چه را که در خانه موجود دارند رویش خط می‌کشند، و چیزهایی را که باید بخرند در لیست جداگانه‌ای یادداشت می‌نمایند و در فرصتی مناسب آن‌ها را خریده و در منزل می‌گذارند. روز پنج‌شنبه که هنوز یک روز به شب مهمانی باقی مانده است، برخی کار‌ها را جلو می‌اندازند، مثلاً خانم و آقا با کمک فرزندان همکاری می‌کنند تا سبزی‌ها تمیز و آماده شود، سیب‌زمینی و پیاز را می‌شویند، لپه‌ها را پاک می‌کنند، قند‌ها را خرد می‌کنند، نمکدان‌ها را پر از نمک کرده و در جای خودش می‌گذارند، ظرف‌های مورد نیاز را تمیز و آماده می‌کنند، و خلاصه کار‌هایی را که می‌توان زود‌تر انجام داد به طور تفریحی انجام می‌دهند. صبح روز جمعه پس از صرف صبحانه خانم بعضی کار‌ها را انجام می‌دهد؛ مثلاً گوشتها را خرد می‌کند، سیب‌زمینی را سرخ می‌کند و...یعنی این کار‌ها را با صبر و حوصله انجام می‌دهد و برای او چندان دشوار نخواهد بود. بعد از صرف ناهار و استراحت مشغول بقیه کار‌ها می‌شود؛ اما خوشبختانه کار زیادی ندارد، زیرا بیشتر کار‌ها را قبلاً انجام داده است. اسباب و لوازم زندگی هم مرتب است، درطی یکی دو ساعت، بدون داد و فریاد و عجله و شتاب بقیه کار‌ها را نیز انجام می‌دهد، به طوری‌که در اوایل شب دیگر کار مهمی باقی نمانده است، آنگاه خودش را تمیز می‌کند و لباس‌هایش را عوض می‌کند. سماور را روشن می‌کند و منتظر آمدن مهمان‌ها می‌شود، اگر مهمان‌ها از خویشان و محارم باشند و به استقبالشان می‌رود، بدون اضطراب و نگرانی از آن‌ها پذیرایی می‌کند، در ضمن گاهی هم سری به آشپزخانه می‌زند و موقع شام با خیالی آسوده سفره را پهن می‌کند. مهمان‌ها نیز با کمال آسایش و خوشی شام را صرف می‌کنند و خداحافظی می‌کنند. ۱۲.۳ - نتیجهگیریاولاً: مهمان‌ها علاوه بر خوردن غذا‌های لذیذ و مطبوع از نعمت انس و مودت نیز برخوردار شده‌اند و با کمال آسایش گفته و شنیده‌اند، هرگز خاطره خوش آن شب و چهره بشاش میزبان را فراموش نخواهند کرد همچنین پذیرایی گرم، سلیقه و کاردانی کدبانوی خانه را ستایش خواهند کرد. ثانیاً، مرد ساعاتی از شب را با کمال آسودگی در کنار مهمان‌ها نشسته و بهترین تفریحات سالم را داشته است و از این‌که توانسته به نحو دلخواه از دوستانش پذیرایی کند شاد و خوشحال است و از وجود چنین بانوی کاردانی که با ذوق و سلیقه خویش مجلس را به خوبی برگزار نموده به خود می‌بالد و بیش از پیش به خانه و چنین بانوی شایسته‌ای علاقه‌مند خواهد شد و از تکرار چنین مهمانی‌هایی ترسی نخواهد داشت. ثالثاً، خانم چون لوازم پذیرایی را با صبر و حوصله و به طور عادی تهیه نموده، خسته و وامانده نمی‌شود، عصبانی و ناراحت نیست و پیش شوهر و مهمان‌ها همیشه سربلند و خشنود است که توانسته بدون اضطراب و نگرانی به بهترین وجه از مهمان‌ها پذیرایی کند، بدین وسیله لیاقت و کاردانی خویش را به اثبات رسانده و دل شوهرش را به دست آورده است. ۱۳ - چند توصیه۱. اگر احساس می‌کنید به لحاظ شخصیتی و تربیتی خود، روحیه مهمان‌داری ندارید، با یک تصمیم قاطع و اراده فولادین به مبارزه با این روحیه بپردازید و خود را به «تدریج» به این امر خدا پسندانه عادت دهید. و همیشه به خود تلقین کنید که «من هم می‌توانم مثل سایرین مهمان‌دار خوبی باشم.» ۲. اگر فکر می‌کنید توانایی اقتصادی و معیشتی کافی برای مهمان‌داری ندارید، این کاملاً طرز فکر غلط است؛ نترسید و توکل به خدا داشته باشید. در حد توانایی‌های هر چند‌اندک خود به این امر اقدام کنید و به امداد الهی ایمان داشته باشید که خود وعده روزی داده است. چنان که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: «رزق مهمان از آسمان نازل می‌شود. وقتی آن را خورد، گناهان میزبان آمرزیده می‌شود.» [۱]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۵۵۷.
۳. دعوت مومنین را از این جهت که روزی شما هم باید مهمانی بدهید، رد نکنید. امام رضا (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «سخاوتمند از غذای مردم می‌خورد تا از غذایش بخورند؛ اما بخیل از غذای مردم نمی‌خورد مبادا از غذایش بخورند.» [۲]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۵۲۰.
۴. از این طرز فکر که وقت شما در این‌گونه مجالس ضایع می‌شود، دوری کنید؛ بلکه بدانید میزبانی و مهمان‌داری علاوه بر عبادت بودن و ثواب داشتنش، یکی از نیاز‌های زیستی و روانی انسان می‌باشد. ۱۴ - منابع کمکی۱.همسرداری، امینی، ابراهیم. ۲.بهشت خانواده، مصطفوی، سید جواد. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مهمان داری»،تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۵. سایت پژوهه |